Czy franczyza to dobry pomysł na biznes?

Dla większości podmiotów rozpoczynających przygodę z działalnością gospodarczą sprawą najważniejszą jest stworzenie oryginalnej i opłacalnej koncepcji prowadzenia biznesu. Oczywiście można to robić według własnych pomysłów i reguł, jednak tylko wybitne autorskie koncepcje biznesowe mają szansę na zaistnienie i przetrwanie na bogatym rynku producentów towarów i usług. Warto więc przemyśleć koncepcję wykorzystania sprawdzonego schematu działania, który od lat innym przynosi spore zyski. Na tym polega istota franczyzy: rozpoznawalna marka dzieli się swoim sposobem zarabiania pieniędzy z tymi, którzy zdecydują się to robić pod szyldem tejże marki.

Czym jest franczyza?

W polskim systemie prawnym próżno by szukać przepisów definiujących i opisujących franczyzę – choć jest ona legalna, to nie została opisana w ustawie, a przy zawieraniu umów franczyzowych stosuje się głównie przepisy Kodeksu cywilnego. Dokładną definicję pojęcia podaje Europejski Kodeks Etyki Udzielania Franczyzy. Według tego dokumentu franczyza jest systemem sprzedaży opartym na umowie zawartej przez dwie strony: franczyzodawcę oraz franczyzobiorcę.

Franczyzodawca nazywany jest także operatorem sieci franczyzy lub udostępniającym sieć. Franczyzobiorca to inaczej korzystający z sieci franczyzy.

Słowem franczyza często nazywa się także umowę zawartą między franczyzodawcą i franczyzobiorcą.

Relacje między franczyzodawcą a franczyzobiorcą

Franczyzodawca decydując się na sprzedaż licencji na swój biznes ma na celu stworzenie sieci franczyzowej, która przyczyni się do rozszerzenia zasięgu oferowanych usług czy produktów i tym samym przyniesie wzrost zysków ze sprzedaży. Dla operatorów sieci powstawanie kolejnych punktów pod ich szyldem jest rodzajem reklamy. Większa ilość punktów oznacza także możliwość skorzystania z efektu skali przy negocjowaniu rabatów udzielanych przez dostawców.

Franczyzodawca:

Jest właścicielem koncepcji prowadzenia biznesu, która została przetestowana i sprawdzona pod względem zysków. Operator sieci jest także posiadaczem i dysponentem nazwy marki oraz znaku towarowego sieci
Zawierając umowę zobowiązuje się do przekazania know-how – kompendium wiedzy na temat produktu i właściwego prowadzenia biznesu; są to informacje poufne, często zawierające receptury produktów, procedury obsługi klientów, schematy działań marketingowych itp.
Przez cały okres trwania umowy współpracuje w oparciu o zasady zawarte w podręczniku operacyjnym przekazanym franczyzobiorcy na starcie współpracy.

Franczyzobiorca podpisując umowę o współpracy w ramach franczyzy nie traci swojej gospodarczej i prawnej suwerenności – mimo działalności pod obcą marką jego firma nadal stanowi odrębny byt. Funkcjonowanie pod szyldem sławnej firmy nie oznacza, że ta będzie ponosić prawne czy finansowe konsekwencje działalności franczyzobiorcy. Franczyza jest wprawdzie rodzajem parasola ochronnego dla wchodzących do sieci, ale tylko w zakresie pomysłu na działalność, sposobu jej prowadzenia, ale nie popełnianych błędów.

Franczyzobiorca

Działając pod szyldem innej marki wypracowuje zysk, który jest zyskiem jego firmy. Źródłem zysków może być przychód ze sprzedaży lub z marż, o wysokości których w zakresie określonym w umowie franczyzobiorca może decydować samodzielnie.
Ponosi koszty urządzenia punktu (całkowite lub częściowe) oraz pełne koszty zakupu towarów. Jest właścicielem wyposażenia punktu franczyzowego.
Ma obowiązek wniesienia opłat franczyzowych: jednorazowej na początku współpracy oraz opłat cyklicznych (miesięcznych, tygodniowych) w okresie obowiązywania umowy.
Podobnie jak franczyzodawca ma obowiązek postępować zgodnie z zapisami zawartymi w podręczniku operacyjnym.

Podręcznik operacyjny jest wspólnym mianownikiem dla obu stron umowy – to rodzaj biblii czy konstytucji franczyzowej, której przestrzeganie jest obowiązkiem obu stron. We franczyzie nie ma miejsca na improwizację i chaos – tu są ściśle określone mierzalne standardy, których stosowanie zapewnia powtarzalność, a ta jest warunkiem utrzymania wysokiej jakości produktu.

Umowa

Jest dokumentem dwustronnym i wzajemnym, co oznacza obowiązek obu stron do świadczeń wobec siebie.
W umowie określa się jej przedmiot, czas obowiązywania, rodzaje i wysokość opłat. Umowa opisuje szczegółowo wszystkie kwestie związane z wyglądem i wyposażeniem punktów, zakupem towarów, sposobem używania know-how, zakresem pomocy jakiej franczyzodawca udziela franczyzobiorcy podczas organizowania punktu oraz w okresie późniejszym.

Umowa nie przenosi na franczyzobiorcę prawa własności, a jedynie daje mu prawo do użytkowania:
• Nazw handlowych i znaków towarowych,
• Szyldów z nazwą marki,
• Know-how,
• Praw autorskich oraz patentów
• Wzorów użytkowych oraz zdobniczych.

Rodzaje i formy

Franczyzę można opisywać ze względu na różne kryteria. Z punktu widzenia struktury organizacyjnej możemy wyróżnić franczyzę:

indywidualną – umowy zawierane są z pojedynczymi podmiotami,
sieciową – franczyzobiorca jest właścicielem kilku punktów,
partnerską – sieć tworzą jednocześnie punkty prowadzone przez franczyzobiorców oraz franczyzodawcę,
subordynacyjną – to szczególny przypadek, gdy operator sieci nie prowadzi jednostki, a jedynie jest posiadaczem koncepcji, którą realizować będą przystępujący do sieci franczyzobiorcy,
subfranczyzę zwaną także masterfranczyzą – jest to umowa, która przewiduje budowę sieci przez jeden podmiot – franczyzobiorcę, który na danym terytorium działać będzie jako monopolista posiadający wyłączność na prowadzenie punktów franczyzodawcy.

Ze względu na charakter czy obszar działalności gospodarczej mamy do czynienia z franczyzą:

handlową,
produkcyjną,
usługową,
mieszaną (łączenie produkcji ze sprzedażą czy usługami).

Jak każda ludzka działalność franczyza także podlega ocenie, która może ułatwić podjęcie decyzji biznesowych.

Zalety franczyzy

Rozpoczynając działalność w ramach umowy franczyzy w większości przypadków nie trzeba mieć doświadczenia biznesowego oraz wykształcenia kierunkowego. Dobrze skonstruowany podręcznik operacyjny oraz przejrzyste zapisy know-how dają szansę na powodzenie każdemu, kto się do treści owych dokumentów dokładnie zastosuje.
Franczyza jest jak elitarna szkoła biznesu – to nie jest wyłącznie sposób na zarabianie pieniędzy. Funkcjonowanie pod szyldem uznanej i szanowanej marki pozwala na budowanie własnego warsztatu prowadzenia działalności gospodarczej; w przyszłości może to być pomocne przy tworzeniu i realizacji autorskiego modelu biznesu.
Kierując się troską o jakość marki franczyzodawca otacza franczyzobiorców opieką na początku współpracy oraz służy pomocą logistyczną w okresie trwania umowy. Franczyzobiorca dostaje gotowy model i może skupić się na jego realizacji.
Franczyzobiorca może liczyć na pomoc ze strony operatora sieci przy:

dokonywaniu badań i analizy rynku,
wyborze lokalizacji punktu lub określeniu obszaru działania w przypadku punktu mobilnego,
opracowaniu planów budowy punktu, remontu oraz dostosowania lokalu ,
aranżacji i wyposażeniu lokalu,
rekrutacji i szkoleniu pracowników.

Franczyzobiorca nie musi zajmować się marketingiem. Kampanie reklamowe o zasięgu lokalnym krajowym i światowym są kompetencją i obowiązkiem franczyzodawcy. Franczyzobiorca partycypuje w kosztach kampanii – cykliczne opłaty franczyzowe w części służą celom reklamowym.
Pracując pod szyldem znanej marki łatwiej jest współpracować z instytucjami finansowymi – udzielenie kredytu dla nieznanego, początkującego autorskiego biznesu jest bardziej ryzykowne, niż pożyczenie pieniędzy współpracownikowi potentata.
Operatorzy sieci udzielają wsparcia w sytuacjach kryzysowych – firma tracąca płynność finansową zagrożona upadkiem może liczyć na wsparcie specjalistów franczyzobiorcy, którzy pomagają wdrożyć programy naprawcze. Zamknięcie punktu w sieci franczyzy jest niekorzystne dla wizerunku marki – gdy plajtuje restauracja McDonald`s mało kto wie, że upadłość ogłosił Kowalski, a nie znana w świecie sieć.
Franczyzodawca korzysta z prawa do ochrony terytorialnej – zarówno operator sieci, jak i inni franczyzodawcy nie mogą stanowić dla niego konkurencji na określonym w umowie obszarze.
Przyjmujący franczyzę korzysta ze współpracy marki z dostawcami produktów oraz innymi kontrahentami.

Wady franczyzy

Uruchomienie punktu wymaga posiadania kapitału. Obciążeniem są także opłaty franczyzowe podczas trwania umowy – to dość stresujące i obciążające, szczególnie w dobie niepokojów na rynkach gospodarczych (przykład – koronawirus, który zamroził gospodarkę światową).
Umowa franczyzy działa jak smycz – nie można się z niej urwać i działać swobodnie. Każde odstępstwo od zasad podręcznika operacyjnego może oznaczać koniec współpracy.
Kontynuując wątek powyższy należy stwierdzić, że franczyza ogranicza kreatywność, samodzielność i wolność myślenia. Działanie według utartych schematów wprowadza pierwiastek automatyzmu, co nie sprzyja poszukiwaniu rozwiązań oryginalnych, innych niż wszystkie. Opieka i wsparcie specjalistów z centrali franczyzodawcy osłabia umiejętności obronne przedsiębiorcy – wygląda to trochę jak chowanie się zajączka za plecami niedźwiedzia w serii starych dowcipów; gdy niedźwiedzia zabraknie – zając jest całkowicie bezbronny.
Anonimowość przedsiębiorcy – działając pod szyldem franczyzodawcy przedsiębiorca pozostaje dla otoczenia kimś nieznanym. Jego firma nie buduje własnej pozycji, a pracuje na pozycję franczyzodawcy.
Okres trwania umowy – długość trwania umowy jest różna, ale zawsze umowy franczyzy podpisuje się na czas określony. Może być to zgubne, gdy operator sieci nie zechce umowy przedłużyć na kolejny okres.
Ryzyko upadłości na zasadzie efektu domina – nawet najlepsi przedsiębiorcy nie zdołają uratować swojej firmy, gdy kryzys dotknie franczyzodawcę – ogromny okręt tonąc pociągnie na dno wszystko dookoła.

Jak zostać franczyzobiorcą?

Franczyzobiorcą może zostać każdy podmiot gospodarczy – wystarczy zarejestrować działalność i można sięgnąć do katalogu franczyzy, aby wybrać ofertę dla siebie. Informacje o zasadach udzielania franczyzy dostępne są także na stronach firm, które prowadzą sieci franczyzowe.

Wybór franczyzy na pewno warto poprzedzić oceną własnych możliwości finansowych. Mając wolne 100 – 150 tysięcy złotych możemy przebierać w ofertach jak w ulęgałkach. Planując współpracę z potentatami światowymi z branży gastronomicznej trzeba wyłożyć ponad milion. Franczyza hotelowa to koszt rzędu kilku – kilkunastu milionów złotych. Ale są także marki, które nie pobierają wygórowanych opłat licencyjnych, a w wielu wypadkach urządzenie punktu nie wymaga dużych nakładów. Dla przykładu – biuro zajmujące się ubezpieczeniami można urządzić w wydzielonej części domu czy mieszkania.

Mając za sobą analizę finansową, trzeba dokonać wyboru rodzaju franczyzy, branży i konkretnej marki. Na stronach www franczyzobiorców podane są podstawowe informacje o zasadach współpracy. Dla przykładu w swojej reklamie popularna sieć sklepów „Żabka” zaprasza do współpracy wszystkich, którzy dysponują wkładem w wysokości 5 tysięcy złotych. W zamian za to otrzymać można w pełni otowarowany sklep oraz bardzo korzystne warunki współpracy, które precyzować będzie zapewne umowa franczyzy.

O zasady umowy i współpracy najlepiej pytać u źródła – okazją mogą być doroczne targi franczyzy organizowane w Warszawie czy Katowicach albo kontakty telefoniczne lub mejlowe z działami rekrutacji franczyzy firm. Przed rozmową warto sporządzić listę pytań.

Nie zaszkodzi także skorzystać z opinii franczyzobiorców już pracujących w sieci.