Budżet domowy – jak skutecznie kontrolować swoje finanse?

Pojęcie budżetu w księgowości oznacza zestawienie przychodów i rozchodów w określonym przedziale czasowym – miesiąc, kwartał, rok. W przypadku dochodów osobistych mówimy o budżecie domowym. Czym jest budżet domowy? Jak powstaje? Jakie są metody planowania i kontrolowania budżetu?

Definicja budżetu domowego

Na budżet domowy można patrzeć z dwóch punktów odniesienia. W zawężonym znaczeniu mówimy o środkach finansowych pozostających w naszej dyspozycji. Pełne rozumienie pojęcia budżetu domowego nakazuje definiować go jako sposób gospodarowania środkami oraz nadzorowania przychodów i rozchodów. To dwa czynniki kształtujące budżet osobisty.

Przychody

Przychodami (dochodami, wpływami) określamy wszystkie środki zasilające budżet cyklicznie oraz okazjonalnie. Oznacza to, że po stronie dochodów wykazujemy uzyskiwane cyklicznie:
• Wpływy z tytułu stosunku pracy,
• Zarobki za wykonanie umów zlecenia czy o dzieło,
• Przypisy z oprocentowania produktów finansowych (lokaty, obligacje),
• Zasiłki (m.in. rodzinny, 500+, opiekuńczy, macierzyński, dla bezrobotnych),
• Dochody z prowadzonej działalności gospodarczej,
• Renty, emerytury, świadczenia kompensacyjne,
• Przychody z wynajmu nieruchomości
oraz wpływy okazjonalne z tytułu nagród, wygranych, darowizn, spadków, kredytów i pożyczek.

Rozchody

Mianem rozchodów określamy zmniejszenia naszych przychodów, czyli wydatki. Dzielą się one na stałe:

Czynsz,
Abonament TV, kablówka,
Media (prąd, woda, gaz),
Dojazdy (bilety miesięczne, paliwo),
Wywóz nieczystości,
Podatki od nieruchomości,
Telefonia,
Raty kredytów i pożyczek.

oraz zmienne

Żywność (zakupy, wizyty w restauracjach),
Zakup odzieży, butów, kosmetyków, środków czystości,
Ochrona zdrowia,
Podróże,
Pasje,
Sport (siłownia, karnet na basen),
Kultura (kino, teatr, książki, prasa),
Utrzymanie zwierząt domowych,
Usługi (fryzjer, krawiec itp.),
Edukacja (szkolenia, nauka języków, korepetycje),
Pozostałe wydatki, które nie są cyklicznymi.

Rodzaje

W przypadku, gdy wszystkie rozchody znajdują pokrycie w przychodach, mamy do czynienia z budżetem zrównoważonym. Przewaga wydatków nad przychodami daje deficyt. Gdy wydajemy mniej, niż zarabiamy w naszym budżecie odnotowujemy oszczędności.

Z pośród trzech wymienionych opcji opisujących stan budżetu najbardziej pożądaną jest ostatnia, czyli oszczędności. Do prowadzenia w miarę spokojnej egzystencji wystarcza budżet zrównoważony. Deficyt to sytuacja, w której konieczne jest zweryfikowanie rozchodów i rozpoczęcie solidnego planowania budżetu domowego oraz realizowanie tych planów w rygorze ostrej dyscypliny budżetowej. W sytuacji znacznych niedoborów często zachodzi konieczność łatana dziury budżetowej środkami pochodzącymi z pożyczek lub kredytów.

Planowanie budżetu domowego – dlaczego warto to robić?

Krzysztof P. Łabenda – autor książki „Budżet domowy pod kontrolą” uważa, że nadrzędnym celem planowania finansów osobistych jest uzyskanie narzędzia, które pozwoli łagodzić skutki niespodziewanych zdarzeń, które pociągnęły za sobą znaczne wydatki oraz realizowanie zamierzeń, dla których bieżące dochody są niewystarczające. Tak widziane planowanie budżetu ma nas chronić oraz pozwalać spełniać marzenia.

Planowanie budżetu domowego nie jest zwykłym wypełnianiem kolumn z napisem: PRZYCHODY i ROZCHODY – to głównie określanie celów i limitów. Cele są kategorią odnoszącą się do przychodów; limity kojarzymy z wydatkami. Planując rozchody miesięczne ustalamy górne limity wydatków zmiennych. Wydatki stałe w większości nie poddają się takim zabiegom: nie mamy wpływu na wysokość czynszu czy raty kredytu, ale możemy kontrolować (lub nie) opłaty za zużycie wody, prądu, transferów komórkowych.

Kto powinien planować budżet domowy?

Planowaniem budżetu domowego powinni być zainteresowani przede wszystkim ci, którzy:

Zarabiają mało i muszą się zadłużać,
Zarabiają dużo, a mimo to nie mają oszczędności,
Chcą zgromadzić środki na realizację kosztownego zamierzenia,
Mają na celu zabezpieczenie finansowe siebie i rodziny na wypadek emerytury lub utraty zdrowia.

Planować budżet powinni zarówno biedni i bogaci – wszyscy, którzy chcą mieć kontrolę nad przepływem finansów osobistych.

Jak to wygląda w praktyce

Czynność planowania polega na zestawieniu kwot w tabeli. Ilość kolumn może być różna: minimum to dwie – przychody i wydatki. Najlepiej jest podzielić wydatki na kategorie: stałe i zmienne.
Załóżmy, że plan naszego budżetu opatrzony nazwą miesiąca rozpiszemy w pięciu kolumnach głównych:

Przychody – tu wpiszemy wszystkie spodziewane w nadchodzącym miesiącu przychody.
Wydatki stałe.
Wydatki zmienne – w planie budżetowym podajemy wysokość limitów wydatków zmiennych ogólnie lub w rozbiciu na kategorie: żywność, odzież, kultura itp.
Bufor, czyli „na wszelki przypadek” – tu powinna pojawić się kwota, z której można skorzystać, jeśli przekroczymy limity wydatków zmiennych lub nastąpi zmiana taryf wydatków stałych.
Konto żelazne – można je nazwać „na czarną godzinę” albo zdefiniować tak, jak cel na który zbieramy, np. samochód czy podróż; to jest konto, z którego nie wolno nam podejmować środków; jedynie ratowanie zdrowia czy życia lub wsparcie potrzebujących może być usprawiedliwieniem naruszenia zadeklarowanych kwot.

Każda kolumna główna powinna być podzielona na dwie podkolumny: planowane i wykonane. Teraz pozostaje nam cierpliwie i systematycznie dokonywać wpisów związanych z wpływami i rozchodami. Po zakończeniu okresu rozliczeniowego porównujemy plan z realizacją, wyciągamy i opisujemy wnioski. Jeśli nie zadowalają nas uzyskane wyniki sprawdzamy, gdzie można znaleźć oszczędności i uwzględniamy to w planie na kolejny miesiąc.

Trudności w jego realizacji

Podstawową trudnością są systematyczność i skrupulatność prowadzenia zestawień oraz monitorowanie budżetu. Monitorowanie należy rozumieć jako obserwowanie i nadzorowanie wykonania. Zarówno ręczne wpisywanie danych, jak i raportowanie mogą przysporzyć nieco kłopotów. W tym celu warto skorzystać z nowoczesnych narzędzi, które służą do planowania i monitorowania budżetów domowych.

Aplikacje i programy wspierające planowanie i nadzór nad budżetem

Najprostszym narzędziem dostępnym dla wszystkich jest arkusz kalkulacyjny. Łatwym w użyciu, udostępnianym bezpłatnie notatnikiem jest gotowy szablon przygotowany dla MS Excel, Numbers i Google Docs o nazwie „Budżet domowy”. Warto także sprawdzić odpowiednią zakładkę na stronie www naszego banku – większość instytucji tego typu udostępnia klientom aplikacje budżetowe w ramach rachunków. Istnieją także internetowe agregatory informacji o przychodach i wydatkach.

Na rynku dostępne są wygodne aplikacje na urządzenia mobilne i PC. Godne polecenia są:

Kwitki –polska aplikacja, bezpłatna; telefonem skanuje się wszystkie rachunki i paragony; aplikacja archiwizuje dokumenty i zestawia wydatki z podziałem na kategorie (właściciel ma możliwość otagowania kategorii); na końcu okresu rozliczeniowego program generuje raport z procentowym zestawieniem miesięcznych wydatków.
Kontomierz – program na PC i aplikacja na urządzenia mobilne; rozbudowany, bardzo szczegółowy – polecany osobom skrupulatnym i dokładnym; istnieje możliwość synchronizacji kont bankowych, co pozwala lepiej kontrolować niespodziewane, spontaniczne wydatki.
Google Keep – program do zapisywania wydatków; wersja mobilna i na PC; umożliwia jednoczesne robienie notatek o wydatkach przez kliku użytkowników – ważne przy budżetach domowych, gdzie zakupów dokonuje więcej niż jedna osoba.
Moje finanse – prosta w obsłudze, a przy tym bardzo wydajna aplikacja; można zestawiać przychody i wydatki pogrupowane w kategorie i podkategorie utworzone przez użytkownika; notując wydatki mamy możliwość synchronizacji wielu kont, ustawiania powiadomień o terminach płatności; aplikacja tworzy raporty wydatków, zestawienia i wykresy; ciekawą funkcją jest wskazywanie czy raczej „podpowiadanie” kategorii, w których można poczynić oszczędności.